We publiceren een tekst van Marie De Hennezel die in ‘Le Monde’ (fr) verscheen. Ze was een aantal jaren geleden bij Timotheus te gast om haar ervaringen te delen uit de palliatieve context. Marie De Hennezel is erg gekend in Frankrijk, zij heeft François Mitterand begeleid in zijn laatste levensdagen. We vinden het een erg inspirerende tekst over de relatie tussen Corona en de dood in onze samenleving.

Marie de Hennezel over corona en de dood
De woorden van een grote dame Marie de Hennezel, schrijver en psycholoog die onze blik op de situatie van onze wereld onder COVID toelicht.
Uittreksel uit de krant ′′ le Monde ′′ van 04 mei 2020

'' De Covid-19-epidemie brengt de doodsontkenning in onze samenleving helemaal aan het licht. De hygiënische waanzin die onder het voorwendsel van de bescherming van de ouderen hen onmenselijke voorwaarden oplegt ", dat schrijft de schrijver en psycholoog die van mening is dat de gezondheidscrisis de eerbiediging van de rechten van mensen aan het einde van hun leven in gevaar brengt.

Dat de ontkenning van de dood één van de kenmerken van de westerse samenlevingen is, illustreert de epidemie ten volle uit. Sinds de Tweede Wereldoorlog is deze ontkenning alleen maar groter geworden, met al de technologische en wetenschappelijke vooruitgang die we gekend hebben, gebaseerd op de illusie van oneindige vooruitgang, de bevordering van de efficiëntie, het winstbejag en het succes. Het gevolg is een enorme collectieve angst als kwetsbare en sterfelijke mens.

De ontkenning van de dood heeft drie gevolgen gehad. Allereerst op individueel niveau helpt hij niet om te leven. Hij verarmt ons leven. Door te doen alsof de dood geen invloed heeft op onze manier van leven, denken we dat we beter leven, maar het tegenovergestelde gebeurt. We blijven vaak aan de oppervlakte, ver van de essentie in onszelf. Vervolgens is deze ontkenning een illusie, die van de wetenschappelijke en technologische almacht, die van de oneindige vooruitgang. Met deze ongelooflijke illusie: stel je voor dat we de dood binnenkort zouden overwinnen. Tot slot, de ontkenning van de dood leidt ertoe dat we alles negeren wat kwetsbaar is. Hij is verantwoordelijk voor het verlies van menselijkheid, het verlies van de cultuur van begeleiding, met het lijden dat eraan verbonden is.

De echte betekenis van het bestaan
Vanaf 1987, met de komst van de palliatieve zorg in Frankrijk, begon een lange strijd om uit deze ontkenning te komen. In 2005 had de socioloog Danièle Hervieu-Léger tijdens haar hoorzitting in het Parlement met het oog op de wet inzake de rechten van de zieken en het einde van het leven (de wet Leonetti) deze reflectie gehad: ′′ De ontkenning van de dood neemt wraak door het leven te ontkennen. De dood die geen rechtvaardige plaats heeft, valt uiteindelijk het hele bestaan binnen. Zo is onze samenleving zowel thanatofoob als mortifeer geworden.′

De huidige epidemie illustreert dit. Angst voor de dood is dominant. In plaats van de dood als ons gemeenschappelijk lot te beschouwen, een realiteit waar je over moet mediteren omdat het onvermijdelijk is. De dood wordt de vijand die je moet bevechten.

Moeten we onszelf en anderen dan in Corona tijden niet beschermen?
Natuurlijk! Maar deze verantwoordelijkheid moet aan iedereen worden overgelaten en niet alleen door een almachtige medische macht die vandaag zijn waanbeeld verderzet door de dood uit te roeien en zo het leven ten koste van de vrijheid van de eigen persoon te beschermen. De verworvenheden over de waardigheid van de dood en de eerbiediging van de rechten van de mens aan het einde van het leven worden brutaal aangetast.

Ik twijfel niet aan de hardnekkigheid waarmee artsen en verzorgers, met het risico van hun eigen leven, patiënten verzorgen die nog willen leven. Ik stel de hygiënische waanzin in twijfel die onder het voorwendsel van de bescherming van ouderen, die in de laatste koers van hun leven zijn aangekomen, onmenselijke situaties oplegt. Heeft het zin om een oudere persoon op te sluiten die in zijn binnenste in vrede is met het idee om te sterven, zoals voor velen het geval is? Om te voorkomen dat hij/zij de laatste vreugde van zijn leven beleeft, zijn kinderen kan omhelzen, zijn vrienden een laatste keer kan zien en spreken?

Vragen we hun mening, hun keuze?
Vragen we de naasten en familie wat belangrijker is voor hen? Het risico nemen om corona te krijgen en toch een geliefde ouder nog een laatste keer te kunnen knuffelen en afscheid te nemen? Of zich beschermen met het risico van een schuldgevoel dat hen lang zal achtervolgen? Deze ontkenning van de dood is dramatisch en de strijd tegen de dood is tevergeefs. Hoe groot is het lijden dat ontstaat uit het gebrek aan nabijheid en sociale contacten?

De angst voor de dood veroorzaakt in onze samenleving vandaag meer dan ooit wanhoop, depressie, geweld, verlangens naar zelfmoord. Na de lockdown zullen we ons pas realiseren wat we gedaan hebben: de voorkeur geven aan ‘overleven’ ten koste van de waardigheid van de persoon. Het kwaad zal dan geschied zijn. Want wat is een mens? Een mens is een wezen dat zich kwetsbaar en sterfelijk weet en die zich bezint over zijn eindigheid en zo wordt terugverwezen naar de essentie, naar zijn prioriteiten, verantwoordelijkheden en échte vragen over de betekenis van zijn bestaan.

Gelukkig, wanneer onze samenleving de piek van ontkenning van de dood bereikt heeft, zal een ontwaken beginnen. Velen, vandaag die al in de stilte van hun afzondering nadenken over de na-corona tijd, over de betekenis en de waarde van hun bestaan, over het soort leven dat ze voortaan echt willen leiden. Een leven dat teruggaat naar eenvoudige dingen, een leven waar contact met degenen waar je van houdt meer telt dan wat dan ook, waar het nadenken over schoonheid en natuur bijdraagt aan de levensvreugde. Een leven waarin we de meest kwetsbare mensen niet opgeven, waar menselijke solidariteit wint. Een leven dat de essentiële rituelen respecteert die het bestaan schragen en de gemeenschap van de levenden samenbrengt: geboorte, huwelijk, dood. Een leven waar de begeleiding voor degenen die gaan sterven een natuurlijk mensenrecht is.

Marie De Hennezel