Waarom zijn scholen in crisis?

Een getuigenis vanuit het veld

Ik ben al 16 jaar leerkracht in het basisonderwijs en heb op ongeveer 30 verschillende scholen gewerkt met meer dan 3000 leerlingen. Ik maak deel uit van een groep leerkrachten die elke maand samenkomen om na te denken over hoe we het onderwijs zouden kunnen verbeteren en hoe we de dagelijkse problemen kunnen aanpakken.

Ik merk een gestage verslechtering van het schoolklimaat op. Deze verslechtering is de laatste 2 of 3 jaar sterk versneld. De schoolresultaten en het gedrag van de kinderen gaan achteruit. Dus wat is er aan de hand?

Kinderen zijn vrij om te doen wat ze willen

We leven in een maatschappij waarin kinderen voortdurend en in toenemende mate te horen krijgen: ‘Je bent vrij om te doen wat je wilt en om niet te doen wat je niet wilt. Niemand kan je dwingen iets te doen wat je niet wilt. En als iemand je wil dwingen om iets te doen wat je niet wilt doen, moet je dit niet toelaten en zullen wij je verdedigen en deze “slechte” persoon op zijn plaats zetten.’

Is het echt terecht om een kind nooit te dwingen iets te doen? Studies over de werking van de hersenen vertellen ons dat het deel van de hersenen dat gekoppeld is aan plezier op korte termijn zich al heel vroeg ontwikkelt. Kinderen en tieners doen graag dingen die hen onmiddellijk plezier geven. Aan de andere kant ontwikkelt het deel van de hersenen dat zich bezighoudt met dingen doen die ons op lange termijn iets positiefs opleveren, zich heel laat. Daarom hebben kinderen en tieners volwassenen nodig die hen stimuleren om op school flink te werken en hun best te doen, zodat ze later tot bloei kunnen komen in het leven en het werk kunnen doen waar ze diep van binnen naar verlangen. Het is dus belangrijk om kinderen te dwingen dingen te doen waar ze op de lange termijn baat bij hebben, zelfs als ze soms mopperen. Het is belangrijk om hen uit te leggen waarom we dit of dat eisen, zodat ze begrijpen dat het goed bedoeld is. Maar soms blijven ze toch mopperen, en dan moet je hun boosheid accepteren terwijl je toch je eisen handhaaft.

Soms, uit een overdreven behoefte om geliefd te zijn, geven sommige ouders toe aan de frustratie van hun kinderen en staan ze iets toe waarvan ze weten dat het slecht is voor het kind. Op dat moment stappen ze uit hun ouderrol en dit heeft een schadelijk effect op de ontwikkeling van het kind en op de ouder-kindrelatie, die voor ouders steeds uitputtender kan worden. Iedereen om me heen heeft gemerkt dat kinderen over het algemeen een steeds moeilijker gedrag vertonen. Een vriendin van mij vertelde me onlangs dat ze verschillende ouders kent die liever fulltime werken dan parttime, omdat ze uitgeput zijn als ze de hele dag voor hun kinderen moeten zorgen. Werken in een bedrijf lijkt voor hen meer ontspannend te zijn dan thuis zijn!

Gevolgen

Aangezien kinderen liever spelen dan werken voor school, is het logisch dat ze niet graag werken als ze de vrijheid krijgen om te doen wat ze willen. De daling van de Belgische schoolresultaten in de Pisa-enquêtes heeft verschillende oorzaken. Volgens mij is het gewoon te wijten aan het feit dat we steeds minder eisend zijn. Een aantal collega's die al vele jaren in hetzelfde schooljaar lesgeven, hebben gemerkt dat het kennis- en prestatieniveau van de leerlingen van jaar tot jaar daalt. Het feit dat kinderen vrij zijn om te doen wat ze willen, leidt ertoe dat sommige kinderen zich egoïstisch gedragen, alleen aan hun eigen behoeften denken en zich niets aantrekken van die van anderen.

Steeds meer kinderen hebben ook geen respect maar voor de missie van school, namelijk leren. Ik heb gemerkt dat sommige kinderen (een kleine minderheid) naar de school komen zonder de intentie om wat dan ook te leren. Hun doel is gewoon om er alles aan te doen om te voorkomen dat de leerkracht de les geeft en dat de andere leerlingen zich op hun taken kunnen concentreren.

Omdat de druk vanuit de maatschappij steeds groter wordt om kinderen niet te straffen, kunnen ze zich van alles permitteren en kunnen ze met de voeten van hun ouders, hun leerkrachten en hun schooldirectie spelen. Ze kunnen steeds meer provoceren en de leerkrachten, ouders en directie gek maken, waardoor die zich totaal machteloos gaan voelen. De kinderen met het moeilijkste gedrag hebben enorm veel macht in onze samenleving en de maatschappij beschermt hen en moedigt hen zelfs aan. Als gevolg daarvan zien we steeds meer onbeschoft, onfatsoenlijk, agressief, destructief en manipulatief gedrag.

En de kinderen van vandaag zijn de volwassenen van morgen. Verschillende vrienden die in bedrijven werken, vertellen me dat ze problemen ondervinden om met sommige jongvolwassenen te werken.

Als je bedenkt dat Jonathan Holslag, professor internationale politiek aan de VUB, extreem pessimistisch is over de economische toekomst van België en Europa, dan is het gemakkelijk te voorspellen dat over een paar jaar heel wat jongeren misschien wel in een diepe depressie zullen wegzakken omdat ze hun leven en comfort dramatisch zien verslechteren!

De chaos, onrust en agressiviteit van onze maatschappij werkt ook door op ouders en kinderen, die ook chaotisch, nerveus en agressief kunnen worden. Armoede kan ook het gedrag van sommige kinderen verstoren.

Psychologen en pedagogen

Ik sprak onlangs met een bevriende psycholoog over de bovengenoemde problemen op scholen en hij vertelde me dat er tegenwoordig een psychologische strekking is die gelooft dat je een kind geen frustraties mag geven. Deze ideeën van bepaalde psychologen en pedagogen, die het moeilijke kind almachtig maken en volwassenen verbieden om hen bevelen te geven en verbieden om een kind te frustreren, kunnen ertoe leiden dat sommige ouders zich machteloos, angstig en totaal wanhopig voelen.

Ik hoorde van een stagiair dat het studenten door hun lerarenopleiding verboden werd om hun leerlingen tijdens hun stage straf te geven, anders was de stage automatisch mislukt en moesten ze opnieuw beginnen. Het maakte me erg verdrietig en erg pessimistisch over de toekomst van het onderwijs in België en de toekomst van onze samenleving. Sommige intellectuelen en experts zien de verslechterde relatie tussen kinderen en volwassenen in onze samenleving niet en stellen niet genoeg vragen over de ontmoediging van ouders en leerkrachten. Het lerarentekort kan worden verklaard door het feit dat de baan erg zwaar is en steeds zwaarder wordt, en dat de maatschappij steeds minder respect heeft voor leraren, waardoor ze steeds verder in een staat van totale machteloosheid terechtkomen. 

Je kind gelijk geven

Op scholen heb ik gemerkt dat steeds meer ouders hun kind gelijk geven als hij/zij iets stout doet. Deze ouders worden boos op de school als hun kind een straf krijgt of een nota in de schoolagenda. Ze zijn agressief tegen leerkrachten en sturen intimiderende e-mails naar leerkrachten en schoolleiding om hen zover te krijgen dat ze de leerkracht straffen. Soms bedreigen ze leraren of schooldirecties met fysiek of psychologisch geweld.

Naar mijn mening denken deze ouders dat het onvoorwaardelijk verdedigen van hun kind, ongeacht wat voor stomme dingen hij of zij doet, een bewijs is van onvoorwaardelijke liefde. Veel ouders willen perfecte ouders zijn. Ze doen veel moeite om ervoor te zorgen dat hun kind 24 uur per dag gelukkig is, wat natuurlijk onmogelijk is. Ze worden daardoor erg manipulerend. Ouders van 50 jaar geleden hadden niet zo'n sterk verlangen om door hun kind geliefd te worden. Ze wilden vooral dat hun kind zich goed gedroeg en zijn best deed op school, zodat het een mooie toekomst tegemoet ging. Daardoor waren ze minder manipulerend, gedroeg hun kind zich veel beter en was ouderschap veel minder vermoeiend dan nu.

Naast ouders die perfect willen zijn, zijn er anderen die te weinig tijd investeren in de opvoeding van hun kind. Een kind op de wereld brengen vraagt een bepaald engagement. Een laatste categorie ouders zijn ouders die zich totaal machteloos en overweldigd voelen door het gedrag van hun kind. Ze voelen zich totaal onbekwaam en incompetent om hun kind op te voeden, dus schreeuwen ze hun machteloosheid uit door agressief te zijn tegen leerkrachten of schoolhoofden en door hen te intimideren, zodat ze stoppen met het maken van opmerkingen.

Volgens Philippe Van Meerbeeck, professor emeritus aan de UCL, die ik interviewde voor mijn eindwerk, nemen steeds minder ouders hun rol als ouders op als verantwoordelijke volwassenen. Ze gedragen zich als onvolwassen opstandige tieners die zich verzetten tegen gezag, in plaats van hun kinderen op te voeden en hen uit te leggen waarom een minimum aan discipline noodzakelijk is om harmonieus te kunnen samenleven.

Een kind stimuleren om kwaad te doen

Een kind dat merkt dat zijn ouders hem gelijk geven elke keer dat hij iets stout doet en hem met kracht verdedigen, kan tot de conclusie komen: ‘Elke keer als ik me slecht gedraag, laten mijn ouders zien dat ze van me houden en me verdedigen. Dus om door mijn ouders geliefd te worden, moet ik amok maken en de mensen om me heen pijn doen, want juist als ik me zo gedraag, vechten ze voor me!’ Het is hetzelfde principe als jongeren die radicaliseren om jihadist te worden. Blanke atheïstische ouders die jihadistische indoctrinatie hard veroordelen, beseffen niet dat elke keer dat ze hun kind gelijk geven als het iets stoms doet, ze een persoon creëren die meer en meer kwaad zal berokkenen aan de mensen rondom hem, zoals het geval is met jihadisme. Ze vernietigen de toekomst van onze samenleving en maken de toekomst van onze kinderen erg somber.

Directies onder druk

Ik heb op verschillende scholen gemerkt dat veel directies niet kunnen weerstaan aan agressie, intimidatie en manipulatie van sommige ouders. Ze zijn bang en nemen soms beslissingen die niet in overeenstemming zijn met de missie van de school, uit angst voor de reacties van de ouders.

Ik zag bijvoorbeeld een meisje dat erg respectloos was geweest tegen een leerkracht en de leerkracht had haar verbaal op haar plaats gezet. Het meisje klaagde bij haar moeder, die voorzitter was van de ouderraad. De moeder schreef op de WhatsApp-groep van de ouders haar ontevredenheid over de reactie van de leerkracht. De directrice raakte in paniek toen ze op sociale media las over de kritiek op haar school en vroeg de leerkracht onmiddellijk om met het meisje te gaan praten en zich bijna te verontschuldigen voor de opmerking die hij tegen haar had gemaakt.

Nogmaals, het zijn de meest onbeschofte en respectloze kinderen op een school die de macht in handen hebben. De leraren moeten bijna voor hen knielen. Ik heb in mijn loopbaan al verschillende keren gemerkt dat kinderen van ouders die een hoge positie hebben in de ouderraad toevallig soms de moeilijkste kinderen van de school zijn. Ik denk dat ze het gevoel hebben dat ze macht hebben binnen de school vanwege de steun van hun ouders. Het is duidelijk een machtsmisbruik. Hetzelfde probleem doet zich soms voor bij kinderen van wie de vader of moeder leraar is op dezelfde school. Ze zeggen tegen zichzelf: ‘De leraren gaan me niet durven straffen, anders krijgen ze ruzie met mijn vader of moeder, die hun collega is.’ Dit geeft soms spanning in een team.

Een kind mag nooit meer van school uitgesloten worden

Ik denk dat een groot probleem in scholen is dat veel schoolhoofden hebben besloten dat, wat een kind ook doet, een kind nooit van school mag worden uitgesloten. Door deze beslissing te nemen, communiceren ze naar kinderen en ouders dat kinderen carte blanche hebben om kattenkwaad uit te halen en dat ze altijd het laatste woord zullen hebben. Het geeft ouders ook de macht om leerkrachten en directie te intimideren en onbeschoft te zijn, zonder het risico te lopen dat hun kind van school wordt gestuurd.

Ik heb op een school gewerkt waar in de moeilijkste klas (6^de lagere school) het moeilijkste kind meerdere keren door de lerares was bedreigd met definitieve uitsluiting als hij te ver zou gaan. Ik was daar leraar Nederlands in deze Franstalige school en deze jongen had soms zin om de les te verstoren, maar ik kon zien dat hij zich inhield omdat hij wist dat hij van school gestuurd zou worden als hij doorging. Op een andere school daarentegen had de directrice besloten dat ze onder geen beding kinderen van school zou uitsluiten en ze verbood de leerkrachten zelfs om straffen te geven. Op die school, als het de beurt was aan het 3^de leerjaar om te voetballen, volgens een rooster, jaagden de 5 meest dominante en gemene kinderen van het 6^de leerjaar de kleintjes van het voetbalveld om in hun plaats te spelen. Ze sloegen de kinderen die zich verzetten tegen hun intimidatie. Omdat zij niet gestraft konden worden, hadden zij de macht in de school en alle andere leerlingen en leerkrachten waren machteloos en konden alleen maar lijden onder de grillen van 5 leerlingen in een school met 1000 leerlingen!

Impact van de decadentie van onze samenleving

De belangrijkste behoefte van een mens, na vitale behoeften, is de behoefte aan veiligheid. Extreemrechtse partijen baseren hun hele programma op veiligheid en ze zijn in heel Europa in opkomst. Indien traditionele partijen meer aandacht zouden hebben voor de behoefte aan veiligheid van mensen, dan zouden extreemrechtse partijen gewoon niet bestaan.

Een vriend die veel kennis heeft van de geschiedenis van de wereld, vertelde me dat als je van op afstand naar de wereldgeschiedenis kijkt, je ziet dat als er ergens chaos heerst, mensen steeds geïrriteerder en gefrustreerder geraken en uiteindelijk verlangen naar harde, strenge macht. Dus komt er een keiharde dictator aan de macht om de orde te herstellen. Na een lange periode van hardheid, ontspannen de heersers zich en keren we geleidelijk terug naar een gezonde situatie, en later weer terug naar chaos. En het is een eindeloze keten, die van het ene uiterste naar het andere gaat, van chaos naar grote strengheid en van grote strengheid terug naar chaos.

Nu, wanneer de bevolking de chaos echt zat zal zijn, zouden we in Europa logischerwijs zeer strenge leiders moeten hebben. Dat gezegd zijnde, denk ik dat het beste en gezondste voor de mens is om in een land te leven dat de juiste balans heeft tussen laksheid en strengheid. Naar mijn mening moeten we geen van beide verwerpen, maar een balans tussen de twee vinden. We leven in een zeer gepolariseerde samenleving waar sommige mensen voor laksheid zijn en anderen voor strengheid en orde. Deze twee groepen kunnen elkaar niet uitstaan, dus vallen ze elkaar aan en verwerpen ze elkaar. Ik denk dat de gezondste positie ergens tussenin ligt. Op scholen, net als in de maatschappij als geheel, is de huidige situatie er een van laksheid, chaos en decadentie, die met de dag erger wordt.

Conclusie

Tot slot denk ik dat het belangrijk is dat iedereen zich realiseert dat de hier besproken trend betreffende kinderopvoeding, dat moeilijke kinderen almachtig maakt, leidt tot de decadentie van onze samenleving. Vergeet niet dat de kinderen van vandaag de volwassenen van morgen zijn! Het is belangrijk dat ouders, leraren, schooldirecties en alle anderen van alle kinderen eisen dat ze zich goed gedragen en hun best doen, ook op school, om voor zichzelf een mooie toekomst te garanderen in een wereld die niet zo gemakkelijk zal zijn als die we in het verleden hebben gekend.

Des te meer reden dus om alle kansen aan jouw kant te krijgen. Ferm/streng zijn om een kind aan te moedigen om het goede te doen is een van de grootste daden van liefde die je een kind kunt geven. Hij/zij zal je er later dankbaar voor zijn. Het is goed om kinderen aan te moedigen assertief en zelfzeker te zijn. Maar zowel kinderen als ouders moeten respectvol en beleefd blijven en de missie van de school respecteren, namelijk leren. Het is heel belangrijk dat alle opvoeders (ouders, leerkrachten, schoolleiding) hand in hand werken en elkaar respecteren. Al te vaak ondermijnen ze elkaar door elkaar tegen te spreken, waardoor kinderen profiteren om hun slecht gedrag verder te zetten. Houd voet bij stuk en steun elkaar! De toekomst van onze kinderen en onze democratieën hangt ervan af!

Joël Libert

(Joël Libert is lid van de Projectgroep onderwijs. Raadpleeg timotheus.org/thema-s/opvoeding-en-onderwijs om contact te nemen met of om op de hoogte te blijven van de activiteiten van deze projectgroep.)